Σάββατο 11 Φεβρουαρίου 2017

Τα κειμήλια των Μητσαίων


Τα κειμήλια των Μητσαίων

του Γιάννη Μ. Σπετσιώτη
Σε συνέχεια της επίσκεψης – ξενάγησης μελών και φίλων του Ερμιονικού Συνδέσμου στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο παρουσιάζουμε αναλυτικά τα σχετικά με τους Μητσαίους εκθέματα.
Ανάμεσα στα πολυάριθμα εκθέματα του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου (Ε.Ι.Μ.), κειμήλια της ιστορίας του νεότερου ελληνισμού, ξεχωριστή θέση κατέχουν τα άρματα και οι προσωπογραφίες (ελαιογραφίες) των καπεταναίων Γιάννη και Σταμάτη Μήτσα,
Η προγονική αυτή κληρονομιά είναι δωρεά του υποστρατήγου Γεωργίου Κατσαρού, απογόνου των καπεταναίων από τη μητέρα του1 και περιλαμβάνει, σύμφωνα με την κατάταξη του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, τα εξής:

1.    Μία πάλα του Σταμάτη Γ. Μήτσα

2.    Μία ασημένια επίχρυση πιστόλα

3.    Ένα ασημένιο επίχρυσο τάσι

4.    Μια φυσιγγιοθήκη

5.    Τρεις ασημένιες παλάσκες

6.    Δύο προσωπογραφίες (ελαιογραφίες) των ηρώων


Η πάλα

«Πάλα», λέξη τουρκική, λέγεται το κυρτό, πλατύ σπαθί με τη σταυροειδή λαβή, που μοιάζει με δρεπάνι. Θυμίζει, επίσης, το γιαταγάνι και το χαντζάρι (καμπυλωτή λεπίδα), όπλα που χρησιμοποιούσαν οι Άραβες και οι Τούρκοι.2

Η πάλα του καπετάν Σταμάτη Μήτσα έχει λάμα με αυλάκωση, είναι μιας κοπής (στομωμένη) και φέρει σύμβολα αποτροπαϊκά, δηλαδή, φυλακτά ή γούρια, που παρεμποδίζουν και διώχνουν ολότελα το κακό και τον κίνδυνο. Μεταξύ των συμβόλων της πάλας διακρίνεται η πεντάλφα, που συμβολίζει την αιωνιότητα και την ένωση του πνεύματος με την ύλη. Η λαβή της πάλας αρχικά ήταν κεράτινη. Η εκτιθέμενη σήμερα στο Ε.Ι.Μ. είναι μεταγενέστερη και έχει φτιαχτεί από ειδικούς με τέτοιον τρόπο, ώστε να μοιάζει με την παλαιά, που προφανώς έχει καταστραφεί.

Η θήκη της πάλας είναι δερμάτινη, δεμένη στο σύνολό της με φύλλο από ασήμι, με εξαίρεση ένα κομμάτι 15 εκ. στο κέντρο της, για λόγους οικονομίας ή αισθητικής. Στην επάνω πλευρά της θήκης, είναι χαραγμένο το όνομα «ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΜΗΤΣΑΣ» και η επιγραφή «ΜΑΧΟΥ ΥΠΕΡ ΠΙΣΤ(Ε)ΩΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΔΟΣ».

Σύμφωνα με τον υπεύθυνο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, κ. Μαρίνο Καχρίλα, πρόκειται για μετεπαναστατική πάλα, καθώς συμπεραίνουμε από την όλη τεχνοτροπία αλλά και από το γεγονός ότι η επιγραφή είναι γραμμένη στην καθαρεύουσα.


Η πιστόλα

Είναι ηπειρώτικου τύπου από ασήμι επιχρυσωμένο και φέρει εγχάρακτη διακόσμηση από σαβάτι.3  Ο θρύλος θέλει η πιστόλα που φυλάσσεται σήμερα στο Μουσείο να είναι εκείνη που δώρισε ο Γεώργιος Καραϊσκάκης στον καπετάν Σταμάτη αναγνωρίζοντας την πολεμική του αξία και αρετή μετά τη μάχη της Καλλιρρόης, όπου έπεσε ηρωικά ο αδελφός του, Γιάννης.
Ο Μιχαήλ Παπαβασιλείου στο βιβλίο του «Οι Μητσαίοι» αναφέρει πως στη μάχη στα Δημαριά (1868) στη διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης, ο Αντώνης Μήτσας είχε στο σελάχι του αυτή την πιστόλα, «χρυσοκάπνιστο χαρμπί» την ονομάζει. Την ώρα της μάχης ήρθε στα χέρια με τους Τούρκους και η πιστόλα του έπεσε στο χώμα. Όταν το αντιλήφθηκαν οι εχθροί όρμησαν να την αρπάξουν. Ο Α.Μ., αν και ήταν τραυματισμένος, επέστρεψε σαν σίφουνας και άρπαξε από τα χέρια τους το πολύτιμο ιστορικό κειμήλιο, με κίνδυνο να χάσει τη ζωή του.
Η πιστόλα αυτή είναι ένα από τα λαμπρά εκείνα ενθυμήματα που μας επιτρέπουν να προσεγγίζουμε πρόσωπα και γεγονότα του αγώνα σε μεγάλες στιγμές.4


Το τάσι
Το τάσι των Μητσαίων, το μεταλλικό κύπελλο με το φαρδύ χείλος που χρησιμοποιούσαν για να πίνουν κυρίως νερό, είναι από ασήμι επιχρυσωμένο και έχει χαραγμένη διακόσμηση από σαβάτι. Στην εικόνα διακρίνεται η βάση του κυπέλλου.


Η φυσιγγιοθήκη
Είναι η θήκη που έβαζαν τα βόλια. Κάποιες φορές την χρησιμοποιούσαν σαν φυλακτό βάζοντας μέσα το τετραβάγγελο, μικρό βιβλίο που περιείχε και τα τέσσερα Ευαγγέλια. Η φυσιγγιοθήκη των Μητσαίων έχει επικάλυψη χρυσού και φέρει την εικόνα του Αγίου Γεωργίου.


Οι παλάσκες (μπαρουταποθήκες)
Στις παλάσκες φυλάσσονταν τα πυρομαχικά, δηλ. έτοιμα βόλια, οι χαρτούτσες με τη γόμωσή τους. Το πάνω μέρος της παλάσκας λέγεται επίστεψη.5
Γενικά τα όμορφα στολίσματα στις «αρματωσιές» των αγωνιστών αποδεικνύουν το υψηλό επίπεδο της μεταλλοτεχνίας στην Ελλάδα κατά τον 19ο αιώνα αλλά και το δέσιμο που είχαν οι ήρωες με τα όπλα και γενικά τον πολεμικό εξοπλισμό τους.

Οι προσωπογραφίες
Υπάρχουν δυο προσωπογραφίες (ελαιογραφίες) μεγάλων διαστάσεων των ηρώων στο Ε.Ι.Μ. με χαραγμένες τις χρονολογίες γέννησης και θανάτου των καπεταναίων. Θεωρούμε πως το έτος γέννησης δεν είναι το ακριβές.6


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.     Η Μαργαρίτα Α. Μήτσα, μοναχοκόρη του Αντώνη Μήτσα, παντρεύτηκε τον γενναίο αξιωματικό Νικόλαο Κατσαρό με τον οποίο απέκτησαν δύο αγόρια, τον Γιώργο και τον Αντώνη. Ο Γιώργος φοίτησε στη Σχολή Ευελπίδων και αποφοίτησε ως ανθυπολοχαγός Πυροβολικού στις 22-6-1910. Κατά τους Βαλκανικούς πολέμους και ιδιαίτερα στη μάχη της Μανολιάσας (1-3 Δεκεμβρίου 1912) ο τότε υπολοχαγός Γεώργος Κατσαρός, Διοικητής της ορειβατικής Πυροβολαρχίας, πολέμησε με αυτοθυσία και σθένος κατά του εχθρού. (Εφημ. Ναυπλιακή Ηχώ, φ. 5ης Φεβρουαρίου 1928). Ο Γ.Κ. έφθασε στον βαθμό του Συνταγματάρχη και αποστρατεύτηκε με τον βαθμό του Υποστρατήγου. Θεωρείτο «λόγιος», αξιωματικός, πολυμαθέστατος και ήταν συγγραφέας στρατιωτικών εγχειριδίων.

2.     Η πάλα διακρίνεται από τη σπάθα, καθώς έχει λεπίδα πιο φαρδιά στην απόληξη, σε αντίθεση με τη σπάθα που έχει λεπίδα πιο στενή και ομοιόμορφη. 

3.    Σαβάτι ονομάζουμε το κράμα μετάλλου από καθαρό ασήμι, χαλκό, μολύβι και θειάφι, που χρησιμοποιούσαν για τη διακόσμηση ασημένιων αντικειμένων αλλά και τη σχετική τεχνική.

4.    Η πιστόλα λειτουργούσε ακριβώς όπως ο αναπτήρας με την τσακμακόπετρα. Για να εκπυρσοκροτήσει έβαζαν στον μηχανισμό εκπυρσοκρότησης τον πυρόλιθο, μια σκληρή πέτρα που με την τριβή δημιουργούσε σπινθήρα.

5.     Αναλυτική περιγραφή βρίσκουμε στο βιβλίο της Κατερίνας Κορρέ, «Οι παλάσκες του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου».

6.    Προσωπογραφίες των Μητσαίων, Γιάννη και Σταμάτη, αλλά και του Αντώνη Μήτσα, γιου του Σταμάτη, βρίσκονται σε αίθουσα της Δημοτικής Κοινότητας Ερμιόνης. Μια σπάνια αυθεντική γκραβούρα του Αντώνη Μήτσα με φουστανέλα από την Θεσσαλική επανάσταση του 1854, στολίζει το σπίτι του Δημήτρη και της Μαρίκας Τουτουντζή. Όμοια γκραβούρα υπάρχει και στο Ι.Λ.Μ.Ε., ενώ παρόμοιος πίνακας βρίσκεται σε αίθουσα της Δ.Κ. Ερμιόνης. Μεγάλη φωτογραφία του Σταμάτη Αντ. Μήτσα, του απελευθερωτή του Μετσόβου σε νεαρή ηλικία, υπάρχει στην επάνω αίθουσα του Ι.Λ.Μ.Ε. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται πίνακας ζωγραφικής με την κατάληψη του Παλαμηδίου, όπου ο νεαρός τότε Σταμάτης Γεωργίου Μήτσας είχε πρωταγωνιστικό ρόλο.